Non se pode entender Star Wars como fenómeno illado. Á marxe de calquera apreciación sobre os adiantos técnicos, recunchos narrativos ou en xeral calquera indicio de influencia que puidese propagar entre o cinema das décadas posteriores, o auténtico legado da saga galáctica está nas camisetas, os andeis e as cabezas de millóns de espectadores. Que unha obra é filla da época e as súas circunstancias imaxino que resultará relativamente patente para todo asiduo a calquera manifestación artística: máis aló do valor que, non dubido, poidan ter como elementos contribuíntes ao progreso do medio, non é fácil enfrontarse ao Ulysses de Joyce, ao primeiro The Legend of Zelda ou ao Nacemento dunha Nación se non é movido ben por xenuína curiosidade ben por un interese excepcional en mergullarse nunha especie de arqueoloxía cultural de valor estritamente “bibliográfico”. O caso de Star Wars resulta especialmente significativo neste sentido, e o escrutinio de calquera produto herdeiro daquela triloxía fundacional que sexa alleo á súa faceta de compoñente identitario de gran parte da cultura popular de finais do século XX caerá, irremediablemente, en saco roto. A nova triloxía (este Star Wars de Disney) parte da máis absoluta auto-consciencia. Non vou dicir que sexa un exercicio de metaficción enteira e rigorosamente, pero algo diso hai. O espertar da Forza era unha cinta deliberadamente compracente que se relacionaba co fan desde unha profunda deferencia e a través dos seus propios códigos. Marabillosamente ben resolta, recolle e asimila con sabedoría a folla de ruta previamente establecida e constrúe con ela unha obra que fala á perfección a linguaxe das galaxias. Pero o Episodio VII tamén contiña advertencia, e por moito que o idioma fose o mesmo non necesariamente falaba das mesmas cousas. Cada un dos elementos que cubrían aquela aparente estrutura por todos coñecida íase despegando, ao seu propio ritmo, para deixar á vista a promesa dunha configuración completamente nova. Como un neno tragándose o puré crendo que a culler é un avión. Rey non é Luke nin isto Unha Nova Esperanza. E Kylo Ren non é Vader senón un neno cunha máscara.
“Os últimos Jedi” rescata esa promesa e perpetúa as intencións da súa predecesora examinándoas de maneira infinitamente máis palpable. O diálogo que establece co espectador vólvese agora tan ostensible que todo o que aínda proclame ao Espertar da Forza como un produto conservador e tradicionalista verase obrigado a elixir entre entregarse a unha escabrosa sucesión de piruetas mentais para encaixar esta entrega no seu mesmo modelo ou recoñecer, ao fin, a natureza eminentemente xerminal do Episodio VII como precursora de algo diferente que acaba de estalarnos na cara. De algo menos considerado e menos amable pero máis reflexivo, aparatoso e, sobre todo, desafiante para co fan. O seu carácter introspectivo non extirpa (todo o contrario, magnifica) o sentido do espectáculo, e é máis ou menos fácil chegar á conclusión de que é a entrega máis sorprendente de toda a franquía. A través de innumerables cabriolas narrativas e audiovisuais, a cinta de Johnson confórmase como unha celebración da incerteza e o alucinante por encima de calquera outra cousa. Non podo evitar pensar que precisamente ese compromiso co espectáculo sexa o que lastre ao conxunto nun par de ocasións nas que, creo, esfórzase en rizar o rizo máis do imprescindible só para tratar de ir un pouco máis aló; para provocar outra labazada inesperada onde xa había máis que suficientes. Pero iso é o de menos porque ir un pouco máis aló é precisamente o leit motiv de toda esta historia. É a película máis provocadora de toda a saga e enmárcase dentro dunha triloxía profundamente desmitificadora e suxestiva, na que mires cara a onde mires -a ascendencia de Rey, o destino das súas iconas- sempre atopas algún matiz ou un certo grao de subtexto que se centran, polo xeral, en cortar lazos coa saga clásica. “Os Últimos Jedi” desafía ao fanático máis entusiasta (ao da camiseta de Han shot first e a figura de Vader na habitación) e inviste a maioría dos seus esforzos en tratar de dialogar con el. Para todo o que senta que pertence a esa posición, o Episodio VIII resultará tremendamente estimulante. Repleta de lecturas e máis suxestiva que ningunha antes. Haberá quen non crea que saíse gañando co cambio e pódoo entender, pero o certo é que nunca unha entrega de Star Wars molestouse tanto en reflexionar sobre si mesma, sobre de onde vén, que é e cara a onde debería ir. Sobre as súas iconas e os seus falsos ídolos. Igual vai sendo hora de queimar eses vellos libros da antiga Orde Jedi -depositarios de sabedoría pero non precisamente emocionantes- escritos hai anos e empezar a ser máis flexibles cos códigos, tan férreos, que levan tanto tempo ditando o que ten e non ten que ser a Guerra das Galaxias.
Á Vella Garda, sempre tan obstinada e intransixente, chegounos a hora de asumir o cambio ou baixarnos do barco. Isto xa non vai de congraciarse connosco, senón de levar á saga un paso máis aló, nunha dirección que será ou non a que nos gustaría pero que desde logo non é a que se esperaba dela. Non quere dicir que Star Wars xa non teña nada que ofrecernos (esta teno, de feito, e seguramente máis que nunca), pero queda claro que xa non é da nosa propiedade; ou polo menos, non só. Igual que o foi mentres nos pelexabamos con sabres imaxinarios no patio do colexio agora deberá selo para os nenos e nenas que, coa escoba na man, se abstraen do día a día mirando cara arriba e imaxinándose que algún día eles tamén se subirán ao Falcón Milenario.
