O das adaptacións literarias no cinema é un terreo confuso. Levar unha obra fóra do seu medio sempre leva desfacerse no proceso de todos aqueles elementos que non funcionan fóra do soporte orixinal e que, moitas veces, son os que fan brillar ao produto en cuestión. Cando Danny Boyle dirixiu a adaptación da novela de Irvine Welsh hai máis de 20 anos conseguiu elaborar, a través da montaxe, a fotografía e a dirección un estilo propio, xenuinamente agresivo e suxestivo que deu como resultado esa marabillosa cinta de culto na que se converteu hoxe Trainspotting. A película que marcou a toda unha xeración, din. Polo camiño quedaron os retratos de personaxes, as longas descricións de pensamento e os xogos de palabras co argot escocés, pero a ninguén lle importou demasiado. Trainspotting é a película feita por alguén que sabe entender moi ben o material de base, cunha habilidade inusitada para comprender a súa esencia e rodeala dun novo envoltorio moito máis acorde á linguaxe do seu novo medio. Trainspotting destacaba por razóns estritamente cinematográficas, e iso, vindo dunha adaptación, non é en absoluto pouca cousa.
A quinta novela do escocés Irvine Welsh (unha das tres que seguen as vidas destes personaxes) titúlase Porno. Para a película decantáronse por T2: Trainspotting, e imaxino que podo entender os motivos. Dúas décadas despois de que Mark Renton roubase 16.000 libras aos seus amigos, o pelirrojo decide regresar a Edimburgo e non todo o mundo se alegra de velo. Non estou familiarizado coa obra do escritor británico máis aló da saga que nos ocupa, e non quixese levarme o texto a ese terreo. Os libros son fantásticos, recoméndollos a todo aquel que teña un mínimo interese pola lectura ou por este depuradísimo e particular universo, e quizais noutra ocasión escriba sobre a súa relación coas películas e cales, de todas as súas boas cousas, quedáronse fóra. Pero agora toca falar de T2; de como Boyle afrontou nesta secuela o reencontro dos catro de Leith, vinte e un anos despois de que Rent boy camiñase cara a nós cun gran sorriso no seu rostro e unha bolsa aínda máis grande ás súas costas.
T2 é, antes que calquera outra cousa, unha secuela; un produto derivado. A continuación dunha historia que, sexamos sinceros, ninguén pedira. O tratamento espido e sen andrómenas da droga e o seu impacto na mocidade escocesa de clase baixa puido sorprender por atrevido e descarado na década do 90 pero tanto tempo despois de Trainspotting (e creo que me atrevería a dicir que en gran medida grazas a ela) é algo que xa non pilla por sorpresa. A descrición minuciosa da vida destes catro rapaces, sen ánimo de xulgar ou culpabilizar máis aló dun chisco de condescendencia é posible que sexa un ave un pouco máis rara, pero en calquera caso a posibilidade de romper segundo que moldes volvendo sobre o mesmo antoxase, xa desde o anuncio desta segunda parte, algo máis ou menos complicado.
A película é sorprendentemente honesta nese sentido. Non tenta pasar nunca por baixo da manta, e sérvese do sentimento que impulsou a produción da longametraxe en primeiro lugar (a pura nostalxia) para convertelo nun dos temas ao redor do que vira toda a obra. Sabe moi ben que é e que queremos que sexa, e utilízao constantemente ao seu favor: referencia reiteradamente a escenas e melodías gravadas a lume nas nosas mentes e recréase ensinando, ocultando e suxerindo. Creo que case todos estaremos de acordo en que os puntos máis brillantes desta nova Trainspotting son os que xorden cando se bota a mirada atrás e abórdanse os recordos do pasado. É un tratamento da nostalxia moi maduro e extremadamente pouco habitual. E con todo, aproveita demasiado pouco as situacións potencialmente memorables desta cinta en pos de utilizar os que xa existían, e ao final momentos como os reencontros entre os protagonistas abórdanse con présas e sen demasiado entusiasmo, e en lugar de resultar emotivos, violentos ou incómodos (segundo toque) terminan por ser meramente funcionais a nivel narrativo.
Hai dúas cousas de especial importancia na película do 96. Unha delas é a dirección; agresiva, violenta. A outra é a estrutura dun guión que como os seus protagonistas non parece ir nunha dirección concreta e conténtase con limitarse a ensinarnos as súas idas e vindas. A primeira delas segue aquí; a outra non tanto.
Boyle, do mesmo xeito que Spud ou Sick Boy, non se foi a ningunha parte. Segue igual de fresco que cando o deixamos. A cámara transita os lugares máis insospeitados, pivota frenéticamente entre esta ou aquela posición e xira constantemente na dirección na que o director decida que ten que virar, saltándose os eixos, dándose a volta. Son poucos os planos nos que non haxa algunha cousa que destacar, xa sexa na propia cámara ou no que esta encadra, nas cores, a composición, o escenario. Non todas as veces chégase a bo porto e nalgunhas ocasións antóllanse pezas que non acaban de encaixar do todo: unha canción que termina antes de tempo, un silencio estraño, unha escena un pouco curta ou demasiado longa; pero ao final a potencia e o pulso do momento acaban por impoñerse case sempre.
O do guión, dicía, esfumouse. Aquí apostouse por unha estrutura moitísimo máis clásica. Hai unha dirección clara desde practicamente o primeiro momento e todo se desenvolve de maneira bastante convencional, desenvolveuse un conflito ao uso e mesmo se elaborou algo relativamente parecido a un vilán. A obra orixinal (Porno) ten moi pouco disto, e lembra máis que calquera outra cousa a unha versión máis madura e (unha vez máis) nostálxica da primeira novela. Xa dixen que non quero levarme este texto ao terreo da comparación pero tampouco creo que debamos virar a cabeza ante tan evidente ruptura da fórmula orixinal. O libro de Welsh (é a primeira película) trata, sobre todo, de personaxes. Duns marabillosamente construídos, ademais (como personaxe de ficción, o Sick Boy literario podería mirar a Tony Soprano sen sentir demasiada vergoña). En T2, pola contra, a acción é o primordial e indiscutible motor da trama, e este xiro cara á forma máis habitual de contar historias non lle senta especialmente ben a unha obra que nunca debeu estruturarse ao redor diso. O cariz cómico de Begbie evita que se palpe a tensión cada vez que pisa unha habitación e Simon xa non parece engatusar a ninguén co seu desbordante e totalmente falso encanto persoal, así que supoño que ao final é inevitable descoidar algunhas cousas polo camiño.
Ultimamente tomo notas nada máis saír do cinema; necesítoas para lembrar. No medio do que escribín ao terminar T2: Trainspotting aínda podo ler claramente: dirección impecable, foto impecable, ritmo entrecortado e personaxes escritos regular. Aínda que son conceptos vagamente chapurreados na calor do momento creo que clarifican a miña opinión mellor que calquera outra cousa que poida chegar a escribir. A secuela do clásico gañouse o dereito para existir, desde logo, e non me atrevo a afirmar que se resucitou á besta en balde. Ao contrario. Pero non estou seguro de que se gañou o suficiente ese “2” no seu título. Trainspotting está aí, claro, pero algunhas veces hai que facer un esforzo demasiado grande para atopalo.
